Ruda Brodzka
Ruda Brodzka leży nad Styrem, 16 km. na zachód od Brodów i 8 km. na północny zachód od stacji kolejowej Zabłotce na linii Lwów-Brody, 17 kilometrów od sądu powiatowego w Łopatynie, 8 kilometrów od urzędu pocztowego, stacji kolei i telefonu w Zabłotcach. Na północ leży Manastyrek, na wschód Brody, na południowy-wschód Ponikowica, na południe Rażniów, na zachód Turze. Wieś leży w dorzeczu Dniepru za pośrednictwem Styru, płynącego od południa na północny-zachód wzdłuż granicy. Była to wieś sołecka, należała do gminy Stanisławczyk, powiat Radziechów a później Brody, województwo tarnopolskie.
W południowej części wsi leżą zabudowania wiejskie. Przeważna część obszaru lesista (lasy: "Pod Styrem" na zachodzie, "Sucholesie" i "Borusinek" na północy, "Świdowiec" na wschodzie). Wśród lasów mieszczą się grupy domów: Czornobilawa, Mamczuny i Węglarki (aleja Węglarka). Najwyższe wzniesienie (242 metrów) w środku obszaru; najniższe nad Styrem (209 metrów),
W 1880 r. własność większa miała roli ornej 162, łąk i ogrodów 270, pastwisk 46, lasu 3724 mórg; własność mniejsza roli ornej 354, łąk i ogrodów 490, pastwisk 22, lasu 10 mórg. We wsi była szkoła etatowa l-klasowa (od 1858 r.), mająca 21,5 morgi ogrodu. Język wykładowy polski.
Piaszczysta i torfiasta gleba rodziła żyto, jęczmień, hreczkę i len. Mieszkańcy trudnili się wyrobem drewnianych pudeł i przetaków. Na obszarze dworskim znajdowały się trzy młyny wodne i nie czynny tartak parowy.
W 1880 roku było 123 domy, 770 mieszkańców w gromadzie, 9 domów, 58 mieszkańców na obszarze dworskim; 429 obrządku rzymsko-katolickiego, 343 greko- katolickiego, 60 izraelitów; 617 Polaków, 181 Rusinów, 30 Niemców.
W 1921 r. wieś miała 191 zagród i 1174 mieszkańców, w tym 748 Polaków, 376 Rusinów (Ukrainców) i 50 Żydów. W 1931 r. liczba zagród wzrosła do 200 , a mieszkańców zmalała do 1010 osób. Domy we wsi były w większości drewniane, kryte słomą.
Numery domów w Rudzie Brodzkiej i nazwiska rodzin w nich mieszkających według metryk z parafii rzymskokatolickiej w Stanisławczyku, oraz grekokatolickiej w Rażniowie do których należała Ruda. Stan na rok 1895:
|
Numer domu |
Nazwisko rodziny zamieszkującej dom |
|
1. |
Mamczur |
|
2. |
Krasiccy |
|
3. |
Broczkowscy |
|
4. |
Broczkowscy |
|
5. |
Broczkowscy |
|
6. |
Czernichowscy |
|
7. |
|
|
8. |
Gregorczuk |
|
9. |
Bordiuk |
|
10. |
|
|
11. |
Strykowscy |
|
12. |
|
|
13. |
Sawicz |
|
14. |
Strykowscy |
|
15. |
|
|
16. |
Pendyk |
|
17. |
Płukarz |
|
18. |
|
|
19. |
Myszkow |
|
20. |
Matuszkiewicz |
|
21. |
|
|
22. |
Pendyk |
|
23. |
Hanczaryk |
|
24. |
|
|
25. |
Chudzik |
|
26. |
Firomscy |
|
27. |
Radomscy |
|
28. |
|
|
29. |
Mamczur |
|
30. |
Hryziuk |
|
31. |
Jasinowscy |
|
32. |
Martyniuk |
|
33. |
|
|
34. |
Romaniuk |
|
35. |
Sawicz |
|
36. |
|
|
37. |
|
|
38. |
|
|
39. |
Czernichowscy |
|
40. |
Rzyczkowscy |
|
41. |
Chudzik |
|
42. |
Kruszyńscy |
|
43. |
|
|
44. |
|
|
45. |
Mamczur |
|
46. |
Mamczur |
|
Numer domu |
Nazwisko rodziny zamieszkującej dom |
|
47. |
Chudzik |
|
48. |
Waśków |
|
49. |
Sawicz |
|
50. |
|
|
51. |
|
|
52. |
Bordiuk |
|
53. |
Jacynka |
|
54. |
Grzegorczuk |
|
55. |
Mamczur |
|
56. |
Płukasz |
|
57. |
Babińscy |
|
58. |
Bordiuk |
|
59. |
Broczkowscy |
|
60. |
|
|
61. |
Semenczuk |
|
62. |
Nachwostacz |
|
63. |
Bobyk |
|
64. |
Czernichowscy |
|
65. |
Fedorowicz |
|
66. |
|
|
67. |
Bordiuk |
|
68. |
Jankiewicz |
|
69. |
|
|
70. |
Górscy |
|
71. |
Tymkiewicz |
|
72. |
|
|
73. |
|
|
74. |
Kruszyńscy |
|
75. |
|
|
76. |
|
|
77. |
|
|
78. |
Grzegorczuk |
|
79. |
Pindyk |
|
80. |
Chudzik |
|
81. |
Czernichowscy |
|
82. |
Fedorowicz |
|
83. |
Mamczur |
|
84. |
Demczuk |
|
85. |
Hryziuk |
|
86. |
Rzyczkowscy |
|
87. |
Kruszyńscy |
|
88. |
Kruszyńscy |
|
89. |
|
|
90. |
|
|
91. |
Strykowscy |
|
92. |
Semenczuk |
|
Numer domu |
Nazwisko rodziny zamieszkującej dom |
|
93. |
Sawicz |
|
94. |
|
|
95. |
|
|
96. |
Oliwa |
|
97. |
Mamczur |
|
98. |
|
|
99. |
|
|
100. |
Bordiuk |
|
101. |
|
|
102. |
Chudzik |
|
103. |
Chudzik |
|
104. |
Broczkowscy |
|
105. |
|
|
106. |
|
|
107. |
Orzechowscy |
|
108. |
Hryziuk |
|
109. |
Mamczur |
|
110. |
|
|
111. |
Grodzccy |
|
112. |
|
|
113. |
|
|
114. |
|
|
115. |
|
|
116. |
|
|
117. |
|
|
118. |
Strykowscy |
|
119. |
|
|
120. |
|
|
121. |
|
|
122. |
Sawicz |
|
123. |
|
|
124. |
|
|
125. |
|
|
126. |
Broczkowscy |
|
Węglarki |
Majsinger |
Najstarsze wzmianki o miejscowości pochodzą z końca XVIII wieku. W 1788 r. wieś należała do Wincentego Potockiego podkomorzego koronnego i, według ustaleń Antoniego Schneidera, nosiła wówczas nazwę Ruda Babińska, występującą jeszcze w 2 połowie XIX wieku. Za utożsamieniem tych dwóch nazw miało przemawiać nazwisko Babiński spotykane w Rudzie i w sąsiednim Rażniowie oraz nazwa stawu Babińskiego leżącego na granicy między tymi miejscowościami. W połowie XIX wieku właścicielem majątku był Kazimierz Młodecki, w latach osiemdziesiątych tego stulecia Maurycy Lazarus i spółka, a na początku XX wieku Wilchelm i Fryderyk Schmidtowie.
Ruda Brodzka należała do parafii w Stanisławczyku, a w 1911 roku utworzono ekspozyturę na miejscu, należącą do dekanatu brodzkiego. W 1925 roku ekspozytura w Rudzie została podniesiona do rangi parafii, a w 1932 r. kuria lwowska przyłączyła do niej Rażniów i Zabłotce, dotąd należące do parafii w Olesku. Do kościoła w Rudzie uczęszczali także mieszkańcy przysiółka Ponikowicy zwanego Welin I. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku parafią w Rudzie administrowali proboszczowie ze Stanisławczyka. Przyczyną było zapewne słabe uposażenie probostwa. Dla poprawienia tej sytuacji, w latach trzydziestych XX wieku rada gromadzka przyznała probostwu 5 morgów ziemi, a następnie dodatkowo 1 morgę przy głównej drodze ze wsi, aby nie dopuścić do budowy w tym miejscu cerkwi.
Inicjatywa budowy kościoła (pierwotnie kaplicy publicznej) w Rudzie wyszła od mieszkańców miejscowości, którzy jednak nie mieli na nią funduszy. Grunt pod świątynie i cmentarz oraz drewno na budulec ofiarował Kazimierz Młodecki. Fundamenty zostały położone 8 V 1862 r. i poświęcone przez księdza Ludwika Grzechowicza, dziekana buskiego i proboszcza łopatyńskiego. Gotowy kościół został poświęcony 26 VII 1865 przez proboszcza ze Stanisławczyka ks. Jana Żurawskiego. Prace budowlane wykonali mieszkańcy. Kościół położony jest w północnej części wsi, na północ od drogi. Zbudowany w całości z drzewa sosnowego, częściowo na podmurówce, na podwalinach dębowych, szalowany deskami.
Wszystkie sprzęty kościelne zakupił Kazimierz Młodecki. Wdzięczni mieszkańcy nadali kościołowi wezwanie Św. Kazimierza, później, w bliżej nieokreślonym czasie, zmienione na Św. Anny. Ponadto nie chcąc nadużywać jego szczodrości postarali się o dotację wypłaconą z prywatnej szkatuły cesarskiej w wysokości 400 złotych reńskich, które przeznaczyli na wyposażenie kościoła. Jeden ołtarz został zakupiony przez mieszkańców Rudy od księdza grekokatolickiego ze Smólna. Msze w urządzonym już kościele odbywały się tylko raz w roku, w dniu św. Kazimierza.
Po utworzeniu ekspozytury w Rudzie Wilhelm Fryderyk Schmidt podarował stojącą nieopodal kościoła dworską gajówkę na tymczasową plebanię. Zobowiązał się także wybudować murowaną plebanię w późniejszym terminie. Przygotowania przerwała I wojna światowa, a zwiezione już cegły zostały rozkradzione. W 1921 roku wybudowano drewnianą plebanię ze składek parafian i dotacji wojennego urzędu rozbudowy. Zapewne w 1922 r. otoczono cmentarz parkanem.
W 1940 roku księgi metrykalne, prowadzone od około 1880 r. zostały przejęte przez władze sowieckie. Starsze księgi złożono w urzędzie dziekańskim w Brodach. 21 I 1944 r. Ruda przeżyła napad nacjonalistów ukraińskich, w trakcie którego zamordowano 26 Polaków (w tym 10 dzieci), raniono 4 osoby i spalono 70 polskich domów. Po tym tragicznym wydarzeniu mieszkańcy, wraz z administratorem parafii, ks. Saturninem Żebrowskim schronili się w Brodach.
Według niepewnych wiadomości uzyskanych na miejscu, kościół w Rudzie Brodzkiej był użytkowany przez katolików do 1955 roku, do 1969 roku funkcjonował jako cerkiew, a następnie został zamieniony na magazyn kołchozowy.
21 stycznia 1944 r. o godz. 20.00 liczne terenowe bojówki banderowskie wsparte przez sotnię UPA z Wołynia, w sile około 300 ludzi, dokonały napadu na zagrody polskie. Pierwszym obiektem napadu była plebania, którą napastnicy doszczętnie obrabowali i poważnie zniszczyli. Poszukiwali ks. proboszcza Saturnina Żebrowskiego, któremu udało się razem z rodzinami Strykowskich i Radomskich wcześniej uciec i schować w stodole u Ukraińca Żeliska. Był on inwalidą wojennym z pierwszej wojny światowej, w czasie której stracił rękę, i nie zgadzał się na mordowanie Polaków. Przechował on księdza i dwie rodziny w swoich zabudowaniach gospodarskich. Ksiądz ukrywał się w żłobie dla koni, a Strykowscy i Radomscy w słomie. Żelisko zamknął stodołę na kłódkę, żeby banderowcy nie mogli tam wejść i kazał synom polewać dach stodoły wodą, żeby nie zapaliła się od sąsiednich domów, które płonęły tak że w nocy widać było jak w dzień.
Za odmowę wskazania miejsca ukrycia ks. S. Żebrowskiego napastnicy zamordowali na plebanii żonę gospodarza zarządzającego gospodarstwem plebanii i ciężko ranili jego dwie córki.
Akcja ludobójcza trwała około 6 godzin. Napastnicy opuścili wieś około 2-giej godziny w nocy. Ograbili większość zagród z inwentarza żywego i bardziej wartościowych rzeczy, w tym odzieży i żywności.
Spalili 70 zagród, zamordowali 26 osób, w tym 10 dzieci, 4 zostały ranne.
Większość mieszkańców zdołała zbiec i ukryć się w pobliskim lesie. Rano 22 stycznia 1944 r. część ocalonych mieszkańców opuściła rodzinne domy i schroniła się w odległych o 17 km. Brodach: między innymi rodzina Strykowskich. Stamtąd Józef Strykowski wyjechał z żoną i córką do Krakowa. Natomiast Katarzyna Strykowska i jej syn Franciszek wrócili do wsi Ruda Brodzka, myśląc że będą znowu gospodarzyć.
Kilku mieszkańców pozostało na miejscu, głównie tych, których budynki ocalały.
20 lutego 1944 duża grupa banderowców z UPA dokonała w nocy ponownego napadu na ocalałe zagrody polskie i pozostałych tam Polaków.
Zamordowali wtedy 14 osób, 2 ciężko ranili oraz spalili wszystkie pozostałe budynki. Od tego dnia polska wieś Ruda Brodzka przestała istnieć. Mieszkańcy w pośpiechu wyjechali do Brodów i stamtąd transportem na tzw. „Ziemie Odzyskane”
W sumie zamordowano 40 osób, 6 osób ciężko raniono, spalono 135 gospodarstw i szkołę.
Lista ofiar:
Franciszek Trzaskowski lat 43 – zastrzelony
Tekla Broczkowska zd. Strykowska lat 34 – zastrzelona
Bronisław Broczkowski lat 36 – zastrzelony
Karol Kopczyk
Bronisław Hanczarek
Karol Stelmach
Milku Stelmach
Maria Hanczarek i jej trzyletnie dziecko (dziewczynka)
Józef Janów – zastrzelony